- Internationaal:
- gebeurtenissen die niet plaatsvinden in Nederland, waarbij Nederland ook niet (direct) betrokken is, maar die wel belangrijk zijn voor kernenergie(-beleid) in Nederland
Kernenergie conferentie Geneve
Deze eerste VN-conferentie over kernenergie in Geneve is een direct gevolg van het Amerikaanse ‘Atoms For Peace’ beleid. 1500 deskundigen uit Oost en West komen bijeen in een sfeer van tot dan toe onbekende openheid. Tot verbazing van de VS is ook de Soviet Unie al heel ver in de ontwikkeling. Uit Nederland is vrijwel geen belangstelling vanuit de politiek, tekenend voor die tijd is de uitspraak van Luns minister zonder portefeuille, die meent dat het “het een aangelegenheid was voor professoren“. Wel gaat er een grote delegatie wetenschappers heen. De conferentie zorgt ervoor dat er een optimistische visie op de mogelijkheden van kernenergie ontstaat. Zozeer zelfs dat de regering de Koningin in de troonrede laat zeggen: “In verband met de uitermate snelle ontwikkelingen op dit terrein zal bijzondere inspanning nodig zijn terwille van de plaats van ons land, zowel wetenschappelijk als industrieel.”
Eerste onrust over effecten straling op erfelijk materiaal
In Kopenhagen wordt het eerste congres van genetica beëindigd met het aannemen van een resolutie waarin men de nadruk legt op de gevaarlijke gevolgen van ioniserende straling voor de erfelijkheid. De WHO (de Wereldgezondheidsorganisatie van de VN) heeft om een advies gevraagd over dit onderwerp. Volgens de geleerden is ioniserende straling werkelijk gevaarlijk voor de erfelijkheid, zowel bij "vreedzaam als bij militair gebruik van kernenergie", maar ook bij medisch, commercieel en industrieel gebruik van ioniserende straling. Onderzoek moet geïntensiveerd worden, volgens de aanbeveling.
Er ontstaat in de media meer aandacht voor de gevaren van straling, een stijging van de gemeten radioactiviteit door de kernproeven, de zeer populaire dokter Albert Schweitzer die een verbod op kernproeven wil, en de eerste wetenschappers die zeggen dat straling een gevaarlijk niveau bereikt heeft.
IAEA begint werkzaamheden
De International Atomic Energy Agency (IAEA), een onderdeel van de Verenigde Naties, begint haar werkzaamheden, nadat 26 landen zijn toegetreden en de op 26 oktober 1956 door de VN goedgekeurde statuten hebben ondertekend. De IAEA is de organisatie die al in december 1953 door Eisenhower werd genoemd om de vreedzame toepassing van kernenergie te garanderen en te controleren. Tevens krijgt ze de opdracht kernenergie te promoten. Nederland wordt meteen in 1957 lid.
Philips en de ontwikkeling van kernenergie
De AEC (Atomic Energy Commission) in de VS, beslist dat NV Philips Gloeilampenfabrieken in Eindhoven geen recht heeft op schadevergoeding. Philips heeft een eis tot schadevergoeding van 20 miljoen dollar ingediend wegens hun bijdrage in de ontwikkeling van de atoomenergie. De zaak loopt al vanaf 1953 toen Philips aan de VS zowel een compensatie als erkenning vroeg voor het werk dat het bedrijf had gedaan op atoomgebied. Er is wetgeving die voorziet in compensatie voor patentrechten welke door de VS werden ingetrokken en in beloningen voor uitvindingen of ontdekkingen welke de vooruitgang van het kernonderzoek bevorderden. Philips meent hier recht op te hebben; ze is in 1932 al begonnen met nucleair onderzoek. Volgens de AEC is de wetgeving niet geschreven voor buitenlandse patenten en is de eis niet ingediend binnen de verjaringstermijn.
Tsjernobyl
Om 01.24 uur plaatselijke tijd, ontploft in de Sovjet-Unie (nu Oekraïne) de vierde reactor van het kerncentralecomplex in Tsjernobyl. De reactor was net in bedrijf en een aantal tests moesten nog worden gedaan. Een daarvan leidt tot de grootste kernramp uit de geschiedenis van het nucleaire tijdperk. Op 28 april dringt het nieuws langzaam de rest van de wereld binnen als een verhoging van de in Zweden gemeten radioactiviteit niet van de plaatselijke kerncentrales blijkt te komen, maar van een kerncentrale een paar duizend kilometer verderop.
Nederland is (net als alle andere landen) niet voorbereid: er komt een crisiscentrum en een informatiecentrum en een aantal maatregelen wordt vastgesteld die genomen moet worden in geval de radioactieve wolk Nederland bereikt. Er worden, uitsluitend voor jodium, normen vastgesteld waarboven voedsel en melk niet meer geconsumeerd mag worden: voor groente is dat 1300 becquerel per kilo en voor melk 500 Bq per liter. Ter vergelijking: in de jaren 50 werden de bovengrondse kernproeven stopgezet omdat men bij proeven in voedsel 10 Bq per kilo aantrof! Eind mei komen er in Europees verband ook normen voor cesium: voor groente 600 Bq per kilo en 370 Bq per liter melk. Op 1 januari 1990 gaan nieuwe normen van kracht: in melk mag 500 Bq jodium plus 1000 Bq cesium; in groente 2000 Bq jodium plus 1250 Bq cesium. Deze normen, vastgesteld door de Europese Commissie, terwijl het parlement veel strengere normen wilde, zijn, hoewel met goedkeuring van Nederland genomen, nooit in het Nederlandse parlement besproken.
Op 2 mei komt de Tsjernobyl-wolk Nederland binnen drijven. Op 3 mei moeten de koeien uit de wei, omdat het gras te radioactief is, op 9 mei mogen ze weer terug de wei in. Van 7 tot 10 mei wordt de spinazie doorgedraaid, mensen worden aangeraden die uit hun eigen tuin ook te vernietigen. Maar de cesiumwolk komt niet boven Nederland. “we hebben al met al veel geluk gehad”, zegt Landbouw minister Braks.
Het ongeluk gebeurt 3 weken voor de Tweede Kamerverkiezingen en heeft onmiddellijk invloed op de partijstandpunten, maar ook op de besluitvormingsprocedure rond nieuwe kerncentrales. De (al gevorderde) plannen gaan de la in en er komt een ‘herbezinning’ op kernenergie.
Een uitgebreide chronologie van de gebeurtenissen
Fukushima
Een 9.0 aardbeving en tsunami teisteren de oostkust van Japan. De reactoren in Fukushima (3 in bedrijf, 3 stilgelegd) ondervinden grote problemen. In de dagen daarna vinden explosies plaats en enorme hoeveelheden straling komen vrij via lucht en water. Er worden 155.000 mensen uit een 20 kilometer zone geevacueerd. De reactoren zijn oncontroleerbaar en naar later bekend wordt houdt de regering er zelfs rekening mee dat 20 miljoen mensen in Tokio (op 200 km afstand) ontruimd moet worden. Dat gebeurd niet en zelfs de stad Fukushima (300.000 inwoners op 60 km afstand) word niet ontruimd hoewel de straling hoger is dan in de geevacueerde gebieden rond Tsjernobyl: de normen voor de toegestane jaarlijkse hoeveelheid straling worden verhoogd. Pas in december 2011 wordt door de regering het sein ‘cold shutdown’ gegeven. Het bassin waar in de brandstof van reactor-4 is opgeslagen is een jaar later nog een grote dreiging door de instabiliteit. Bij instorting bestaat het gevaar dat er nog eens 10 tot 85x zoveel radioactiviteit als in 1986 in Tsjernobyl vrijkomt.
Wereldwijd krijgt kernenergie klappen op het moment dat het leek alsof er sprake was van een opleving. Duitsland besluit de laatste kerncentrale in 2022 te stoppen; Italie stemt massaal tegen in een referendum om opnieuw met een kernenergie-programma te starten, Zwitserland besluit op termijn met kernenergie te stoppen.
Het officiele onderzoeksrapport dat in juli 2012 wordt gepubliceerd maakt melding van te nauwe banden tussen de kernenergie-industrie, toezichthouders en politiek. Daardoor, stelt ze, is het een ‘man-made’ ongeluk, dat voorkomen had kunnen worden. Ook stelt de commissie vast dat na de aardbeving, maar voor de tsunami, al belangrijke veiligheidssystemen uitgevallen waren.